Aubades, bedrijfsuitjes en concoursen

Het ABC van een reislustig bedrijfsorkest

Aubade aan de koningin

Bij de oprichting van Armonia verplicht het orkest zich ertoe jaarlijks minimaal zes uitvoeringen te verzorgen. Als de leden een keer buiten het Vereenigingsgebouw willen spelen, dan moeten ze Stork daarvoor ‘verlof’ (toestemming) vragen. Twee jaar na haar oprichting krijgt de vereniging het verzoek om een bijdrage te leveren aan de inhuldiging van koningin Wilhelmina (1898). Stork beslist dat er vijf klarinettisten, een bestuurslid en een vaandeldrager afreizen naar Amsterdam om mee te werken aan de aubade aan de koningin, op de dag na haar inhuldiging. In 1901 mag nogmaals zo’n afvaardiging van Armonia naar Den Haag voor de aubade ter ere van het huwelijk van koning Wilhelmina met prins Hendrik van Mecklenburg-Schwerin. Jaren later draagt het hele orkest bij aan de viering van het 25-, 40- en 50-jarig regeringsjubileum van de koningin in Amsterdam (1923, 1938, en 1948).

Het bedrijfsorkest Armonia onder leiding van Adolf Braune, foto voor de Wereldtentoonstelling van 1900 in Parijs (bron: Archief Gerard Löbker).

Krantenbericht over het uitstapje van Armonia naar Amsterdam ter gelegenheid van het regeringsjubileum van koningin Wilhelmina (bron: Twentsch dagblad Tubantia, 27-08-1948).

Stedentrips

In 1899 maakt Armonia op een zondag met de trein een uitstapje naar Nijmegen, zonder dat er van het orkest een optreden wordt verwacht. De leden bezoeken onder leiding van een gids het Valkhof en het Kronenburgerpark, beklimmen de Sterrenberg en bezichtigen de stad Nijmegen en het dorp Lent. Het bestuur van Armonia doet er uitgebreid verslag van in de Hengelosche Fabrieksbode, het weekblad voor het personeel van de Machinefabriek Stork & Co. In 1900 gaat de ‘stedentrip’ naar Arnhem. Het orkest wandelt via Sonsbeek en Rozendaal naar Velp. ‘Het laat zich begrijpen, dat wij na den vermoeienden marsch het ons wachtende diner veel eer aandeden,’ aldus de secretaris van het bestuur in de Hengelosche Fabrieksbode. Daarna volgt een boottochtje en worden er ansichtkaarten gekocht en verstuurd. Vijf jaar later gaat Armonia nogmaals naar Arnhem. De secretaris heeft het goed begrepen als hij na afloop in de Hengelosche Fabrieksbode schrijft: ‘t Is te hopen, dat we in staat zullen zijn een dergelijk reisje in ’t vervolg meer te kunnen doen; het is een geschikt middel om de goede harmonie in de vereeniging in stand te houden en te bevorderen.’

Verslag van het uitstapje naar Nijmegen (bron: Hengelosche Fabrieksbode, 02-09-1899).

Eerste optreden buiten Hengelo

Armonia ontvangt regelmatig uitnodigingen om elders te spelen, maar Stork keurt dat aanvankelijk niet goed. De vereniging is immers opgericht in het belang van Stork, om de vergaderingen en feesten van de fabriek op te luisteren. Daarentegen mogen zusterverenigingen, zoals De Eendracht en Excelsior, wel in de muziektent bij het Vereenigingsgebouw komen spelen. Armonia ‘treedt uit’ (gaat de straat op) enkel op Hemelvaartsdag, Koninginnedag of wanneer ze een zustervereniging die een prijs heeft behaald op een concours, opwacht bij het station. Het eerste echte optreden van Armonia buiten Hengelo vindt plaats op 2 september 1900, bij een bezoek aan café ‘t Jagertje in Almelo. Dit café heeft een muziektent in de tuin en is gelegen naast een tot tolhuis omgebouwd jachthuis. Omdat ‘t Jagertje zich vlak vóór de slagboom bevindt, kan men er in die tijd tolvrij naar toe reizen. Het optreden is zo geslaagd dat het orkest een jaar later op herhaling gaat. Het jaarverslag van 1901 vermeldt dat voor de reis naar Almelo op 30 juni 1901 ‘rijtuigen, zes in getal, vier voor de heeren muzikanten en twee voor hunne dames’ gehuurd zijn. De terugreis rond middernacht verloopt niet geheel volgens planning: ‘Onderweg kwamen we echter tot eene treurige ontdekking, dat we n.l. vergeten hadden om onzen president weer mee terug te nemen. Hoe dat kwam wist natuurlijk niemand, om echter terug te keeren en hem op te halen, daarvoor waren wij reeds te ver weg. Hij moest zich dus maar zien te redden, dat heeft hij dan ook wel gedaan door spoedig een rijtuig te nemen hetwelk hem naar Hengeloo bracht.’

Ansichtkaart van café ‘t Jagertje in Almelo.

Fragment uit het jaarverslag van 1901 over de terugreis van café ’t Jagertje in Almelo naar Hengelo.

Op concours

In 1906 ontvangt Armonia maar liefst vier uitnodigingen om aan een concours deel te nemen, maar Stork is ertegen en dus mag Armonia niet ‘op concours’. Bij het 10-jarig jubileum van Armonia krijgen de leden van Stork een uniform en nieuwe instrumenten. Pas dan vindt de firma dat de vereniging er klaar voor is om aan een concours deel te nemen. Op 17 juli 1907 reist Armonia zodoende voor haar eerste concours af naar Diemen. Ze behaalt er de eerste prijs in de marswedstrijd en de eerste prijs in de tweede afdeling. Prins Hendrik reikt de prijzen uit aan de leden. Ze blijven een nacht over en worden bij thuiskomst op het station opgewacht door een aantal zusterverenigingen en begeleid naar café De Beurs om daar het behaalde resultaat te vieren.
Samen met zusterverenigingen richt Armonia de Twentsche Bond van Harmonie en Fanfaregezelschappen op (1902). Ook is ze daarna betrokken bij de oprichting van de Nederlandsche Federatie van Harmonie- en Fanfaregezelschappen in Utrecht (1910). Armonia krijgt een plaats in het hoofdbestuur en de officiële start vindt plaats in het Vereenigingsgebouw (1911). Onder leiding van dirigent Leopold Beers doet Armonia in de jaren die volgen succesvol mee aan vele concoursen verspreid door het land.

Het bedrijfsorkest met nieuwe uniformen onder leiding van Leopold Beers (1906) (bron: Archief Gerard Löbker).

Krantenbericht over het concours in Diemen (bron: Tubantia, 18-07-1907).

Muziektent

In 1912 neemt Armonia samen met de Hengelose zusterverenigingen een verplaatsbare muziektent in gebruik. Hier kunnen concerten worden gegeven voor de inwoners van de stad. Vanaf dat moment ondervindt Armonia geen tegenstand meer van Stork om in Hengelo ook buiten het terrein van het Vereenigingsgebouw op te treden. De muziektent wordt in 1920 van het Marktplein verplaatst naar de Gemeentetuin, het tegenwoordige Prins Bernhardplantsoen.

Muziektent voor het Gemeentehuis op het Marktplein (1916) (bron: Hengelo zoals het was, 17-05-2018).

Eerste Wereldoorlog

In mei 1914 neemt Armonia deel aan een concours in Charlois. Vanwege het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog wordt verder concoursbezoek uitgesteld. Ook geeft Stork Armonia tijdens de oorlogsjaren geen toestemming om op Hemelvaartsdag op straat te spelen. Na de oorlog leeft het enthousiasme voor concoursbezoek onder de leden echter weer op. Stork is bereid de plannen van de vereniging financieel te ondersteunen. Vanwege het bedanken van een aantal onmisbare muzikanten in het orkest, gaat in 1919 de deelname aan concoursen in Bussum en Lochem niet door. In plaats daarvan maken de orkestleden opnieuw een stedentrip naar Arnhem (1919). In 1920 wint Armonia op concoursen in Oldenzaal en Almelo de tweede respectievelijk de eerste prijs. Als de vereniging in Velp opnieuw de eerste prijs wint, wordt ze zelfs bevorderd naar de Ere-afdeling van de Nederlandsche Federatie van Harmonie- en Fanfaregezelschappen.

Organisatie van een concours

Ter gelegenheid van haar 25-jarig jubileum organiseert Armonia zelf een concours (1921). De Delftsche Harmoniekapel is te gast bij Armonia en geeft een avondconcert. Daarnaast treedt de in die tijd bekende cabaretier Jean Louis Pisuisse op in het Vereenigingsgebouw. De volgende dag krijgen de Delftse muzikanten van Stork een rijtoer met Armonia aangeboden. Als organisator is Armonia uitgesloten van deelname aan het concours, maar de Hengelose zusterverenigingen De Eendracht en het koor van de Heemaf vallen in de prijzen.

Aankondiging van het feestconcert ter gelegenheid van het 25-jarig bestaan van Armonia op 16 juli 1921.

Het bedrijfsorkest Armonia bij het 25-jarig jubileum (1921) (bron: Historisch Centrum Overijssel – 06631).

Krantenbericht met de aankondiging van het concours dat Armonia organiseert ter gelegenheid van haar 25-jarig bestaan (bron: Algemeen Handelsblad, 13-07-1921).

Kampioenschap en nederlaag

Ook bezoekt de vereniging een concours in Olst, waar ze opnieuw een aantal prijzen in de wacht sleept. Uiteindelijk wint Armonia het kampioenschap van 1923, doordat ze in de Ere-afdeling over alle in dat jaar gehouden concoursen het hoogste aantal punten behaalt.
Een jaar na het overlijden van dirigent Leopold Beers neemt Armonia onder leiding van Roelof van der Glas op tweede pinksterdag deel aan een concours in Enschede (1925). Het orkest is goed voorbereid, heeft fanatiek gerepeteerd en de verwachtingen zijn hooggespannen. Het optreden loopt echter uit op een drama: Armonia wordt tweede, op meer dan 50 punten afstand tot de winnaar. Het bestuur van de vereniging probeert ter plaatse een verklaring te krijgen voor het lage puntenaantal en onderneemt ook daarna nog diverse pogingen daartoe, maar zonder succes. Het vertrouwen in de Nederlandsche Federatie van Harmonie- en Fanfaregezelschappen is hierdoor zo geschokt, dat men op de jaarvergadering van 1926 besluit het lidmaatschap van de Federatie op te zeggen. In 1936 ontvangt Armonia een brief van de Federatie met de uitnodiging om weer lid te worden, maar de herinnering aan de nederlaag in Enschede is dan nog te pijnlijk. Pas na aandringen van beschermheer F.G. Stork én een tweede uitnodiging van de Federatie in 1939 wordt bij meerderheid van de stemmen besloten opnieuw tot de Federatie toe te treden. De weg naar concoursdeelname ligt weer open.

Orkest bij het 30-jarig bestaan van Armonia met dirigent Roelof van der Glas, op 15 juni 1926 (bron: Historisch Centrum Overijssel – 06038)

Een veelgevraagd orkest

Als dirigent Klaas de Rook in 1926 aantreedt, wil het orkest echter nog niets van concoursen weten. Hij bewandelt daarom andere wegen om Armonia te profileren. Onder zijn leiding speelt Armonia werken die amateurorkesten niet of nauwelijks op het repertoire hebben staan. Dit is waarschijnlijk een belangrijke verklaring voor de vele uitnodigingen die Armonia ontvangt om elders te komen spelen. In de jaren die volgen, treedt het orkest regelmatig op in Enschede, Deventer, Apeldoorn, Gorkum en Delft. Naast eigen composities van de dirigent staan er werken op het programma van Puccini, Humperdinck, Franck, Weber, Gounod, Débussy, Titl en Tsjaikovski. Zelf speelt De Rook daarbij soms solopartijen op cello of saxofoon. Al kort na zijn aantreden regelt hij dat Armonia een concert mag geven voor de Radiovereeniging, in combinatie met het Hengeloos Mannenkoor en de Vereeniging Toonkunst uit Enschede. Daarna zorgt zijn bemoeienis ervoor dat er van verscheidene uitvoeringen radio-opnames worden gemaakt (in 1929, 1934, en 1935).

Radioprogramma met een uitvoering door Armonia onder leiding van Klaas de Rook (bron: De Telegraaf, 04-02-1927).

Armonia bij het concert voor de KRO (1934) (bron: Archief Gerard Löbker – 00043-storknr. 721).

Concert van Armonia waarbij dirigent Klaas de Rook als cellist optreedt (1929).

Concertprogramma’s van Armonia onder leiding van Klaas de Rook (1928-1933).

Crisisjaren

Vanwege de economische crisis in de jaren ’30, stelt Stork niet langer financiële middelen beschikbaar voor uitstapjes. Armonia kan hierdoor niet ingaan op het verzoek van een vereniging in Valkenburg om daar te komen spelen. Wel geven de leden een concert ten bate van het crisiscomité in de Gemeentetuin met een opbrengst van 25 gulden (1934). Ook spelen ze bij de opening van een werklozenproject en het grootste werkverschaffingsproject van die tijd, de aanleg van het Twentekanaal en Hengelo’s haven. Het uitstapje dat de leden in 1938 naar Amsterdam maken, wordt waarschijnlijk door hen zelf bekostigd, want de notulen maken geen melding van het gebruikelijke dankwoord aan het adres van de firma.

Bedrijfsorkest Armonia met Klaas de Rook bij het 40-jarig jubileum (1936) (bron: Historisch Centrum Overijssel – 06315).

Het bedrijfsorkest marcherend door de tuin van het Vereenigingsgebouw bij het 40-jarig jubileum (1936) (bron: Historisch Centrum Overijssel – 06196).

Tweede Wereldoorlog

Op de jaarvergadering in februari 1940 besluiten de leden unaniem dat het weer eens tijd wordt om aan een concours deel te nemen. De Tweede Wereldoorlog dwarsboomt echter alle plannen. Op 12 juli 1941 geeft Armonia ter gelegenheid van haar 45-jarig bestaan een concert in de muziektent bij het Vereenigingsgebouw. Datzelfde jaar volgen er nog twee uitvoeringen in samenwerking met Storks Mannenkoor en gymnastiekvereniging Hercules. Maar na het winterconcert op 7 februari 1942 worden tot aan het einde van de oorlog alle verenigingsactiviteiten opgeschort. Pas op de verjaardag van prinses Juliana, op 30 april 1945, treedt Armonia voor het eerst sinds lange tijd weer uit. En op 8 mei gaat ze opnieuw de straat op, om te vieren dat de oorlog in Europa voorbij is.

Recensie van het laatste concert van Armonia tijdens de Tweede Wereldoorlog (bron: Twentsch dagblad Tubantia 09-02-1942).

Uitstapjes hervat

Na afloop van het festival ter gelegenheid van het 50-jarig jubileum van Armonia (1946), mogen de leden op reis naar Bergen op Zoom. Ze zijn er te gast bij muziekvereniging Kunst na Arbeid, die verbonden is aan de machinefabriek Holland. Armonia geeft een concert en gaat de dag erna naar Antwerpen waar een rondvaart door de havens wordt gemaakt.
Klaas de Rook is al meer dan 20 jaar dirigent van Armonia als de vereniging eindelijk onder zijn leiding deelneemt aan een concours, in Deventer (1947). Het wordt een groot succes. Armonia behaalt zoveel punten dat ze van de Ere-afdeling naar de Vaandelafdeling overgaat.

Armonia onder leiding van Klaas de Rook bij haar 50-jarig jubileum (1946).

Enkele pagina’s uit de Jubileumuitgave ter gelegenheid van het 50-jarig bestaan van Armonia (1946).

Op bezoek bij relaties van Stork

Tot het eind van de jaren ’40 houden de meerdaagse uitstapjes van Armonia, als ze niet naar een concours of bijzonder evenement gaan, op de een of andere manier altijd verband met Stork. Zo bezoekt Armonia in 1912 en 1929 Delft, waar ze een ontmoeting heeft met de Delftsche Harmoniekapel verbonden aan de Nederlandsche Gist- en Spiritusfabriek. Daar heeft de firma Stork de eerste stoomketel geplaatst en is D.W. Stork commissaris.
In 1928 maakt Armonia kennis met de muziekvereniging van de firma De Vries Robbé in Gorkum. Deze staalconstructiefabrikant, van wie de schoonzus getrouwd is met een oudere broer van C.T. Stork, heeft het merendeel van de gebouwen van Stork geplaatst. Na een concert en een rondleiding door de fabriek, bezoeken de leden Slot Loevestein (de gevangenis waaruit Hugo de Groot in een boekenkist is ontsnapt) en de binnenstad van Rotterdam en Den Haag. In 1946 logeren de leden in Bergen op Zoom bij werknemers van Machinefabriek Holland, een dochteronderneming van Stork. En in 1948 zijn ze in Limburg te gast bij muziekvereniging Wilhelmina van Staatsmijn Wilhelmina, als afnemer van stoomketels een belangrijke klant van Stork.

Aankondiging van een concert van Armonia in Delft (bron: Fabrieksbode van de Nederlandse Gist- en Spiritusfabriek, 31-08-1912).

Het bedrijfsorkest voor Slot Loevestein tijdens een bezoek aan de firma De Vries Robbé in Gorkum (1928).

Handgeschreven programma van een weekend in Delft waar Armonia te gast is bij de Nederlandsche Gist- en Spiritusfabriek (1929).

Bedrijfsfestivals

Dan breekt de tijd van de grote evenementen aan. Ter gelegenheid van het 80-jarig jubileum van de machinefabriek wordt een openluchtspektakel opgevoerd op voetbalterrein ’t Lansink, waarin alle personeelsverenigingen van Stork een rol hebben (1948). Het bedrijfsorkest neemt een prominente plaats in. Muziekvereniging Kunst na Arbeid uit Bergen op Zoom is te gast en speelt mee.
Armonia neemt regelmatig deel aan festivals van bedrijfsharmonieën. De eerste keer is in augustus 1949. Dit festival wordt georganiseerd door de Harmonie Gelderse Tramwegen in Doetinchem. Armonia verzorgt het ere- en sluitingsconcert onder leiding van Iman Landheer. Een Doetinchemse krant spreekt er vol lof over: ‘Wat dit prachtig bezette en voortreffelijk getrainde corps presteert benadert het peil van een vakorkest […].’ Van deze reisjes komen de leden terug met geschenken die typisch zijn voor de fabrieken waaraan de organiserende muziekverenigingen verbonden zijn. Zo levert het bezoek aan Philips in Eindhoven, de Enka in Arnhem en Hartog in Oss respectievelijk een rijwiellamp, nylonkousen en Unox-rookworsten op.

Armonia op het voetbalveld van V.V. Tubantia bij de viering van het 80-jarig jubileum van Stork (1948) (bron: Archief Gerard Löbker).

Armonia marcheert over straat tijdens het bedrijfsmuziekfestival in Zwijndrecht (1957).

Krantenbericht over het bedrijfsmuziekfestival in Rotterdam (bron: Dagblad de Tijd, 24-06-1955).

Kampioenschap

In 1950 wint Armonia tijdens het jubileumconcours, dat De Eendracht organiseert, van het Almelose Concordia in de Vaandelafdeling. Daarmee wordt Armonia voor de tweede keer kampioen van het jaar en krijgt ze het Federatievaandel uitgereikt. Twee jaar later lukt het nog een keer om het kampioenschap te behalen, in Giesbeek (1952). Niet alleen het orkest wordt eerste, ook de dirigent en de drumband van de vereniging vallen in de prijzen. Door dit succes verwerft Armonia haar eerste wimpel aan het vaandel. Als Armonia in 1957 winnaar wordt van het concours van de Leo Harmonie in Groenlo, merkt dirigent Iman Landheer echter wel op ‘dat het zwaartepunt niet moet worden gelegd op het deelnemen aan concoursen, doch op het geven van goede concerten.’

Armonia op de trappen van het Koningin Juliana ziekenhuis (1958).

De drumband met tambour-maître Herman Peeze (1960).

Uitstapjes genoeg

Wanneer de vereniging 60 jaar bestaat, organiseert ze zelf een bedrijfsfestival, gevolgd door een tweedaags bezoek aan de Taptoe Delft (1956). De geplande reis naar de Wereldtentoonstelling in Brussel (1958) moet uiteindelijk worden afgezegd omdat de kosten te hoog zijn. Er volgen echter genoeg uitstapjes om dat goed te maken: een uitwisselingsconcert in Baarn (1959) en Koog aan de Zaan (1960), het bloemencorso in de Bollenstreek (1960), de tewaterlating van het vrachtschip m.s. Ladon in Krimpen aan de IJssel (1960), een rondvaart door de Amsterdamse grachten (1961), vlaggetjesdag op Urk (1962), de NATO Taptoe in Arnhem (1963), etc.

Artikel over de deelname van Armonia aan het bloemencorso in de bollenstreek (1960) (bron: Hengelosche Fabrieksbode, 29-04-1960).

Artikel over de tewaterlating van m.s. Ladon (bron: Hengelosche Fabrieksbode, 11-06-1960).

De eerste buitenlandse concertreis

In juni 1961 maakt het orkest voor het eerst een buitenlandse reis van twee dagen, naar het Duitse Schwelm. De meeste leden hebben nog nooit van deze stad gehoord. Het reisdoel hangt samen met de inspanningen van het bestuur van Armonia om een ontmoeting tussen de heer Mitra uit India, die als ‘volontair’ (stagiair) in dienst is bij Stork, en zijn broer, werkzaam in Schwelm, mogelijk te maken. Armonia is er te gast bij accordeonvereniging Marotta. Ze neemt deel aan een gezamenlijk concert en een taptoe. ‘Men bleef tot diep in de nacht bijeen om Bacchus op gepaste wijze eer aan te doen en af en toe een gezellig dansje te maken,’ aldus het jaarverslag. Het jaar daarop (1962) komen de Duitsers naar Hengelo. Het bevalt beide muziekverenigingen zo goed dat ze in 1964 en 1965 op herhaling gaan.

De Fabrieksbode wijdt meer dan een hele pagina aan de reis van Armonia naar Schwelm; rechts onderaan pagina 5 staat een tekening van het orkest door de bekende Hengelose illustrator Piet Verberne, die als technisch tekenaar werkzaam is geweest bij Stork (bron: Hengelosche Fabrieksbode, 09-07-1961).

Op stap na wisseling van bestuur en dirigent

In 1962 wint Armonia het concours in Hees (Nijmegen). Het is het laatste concours onder leiding van Iman Landheer, die op doktersadvies in 1967 afscheid neemt van het orkest. Zijn opvolger Dick Wijkamp blijft maar kort, waardoor Armonia zelfs een tijdje zonder dirigent zit. Als de vereniging bestuurlijk en financieel in een crisis terecht komt, moet het 75-jarig jubileumfeest worden uitgesteld. In 1972 wordt Armonia losgekoppeld van Stork en gaat het bedrijfsorkest als zelfstandige muziekvereniging verder. Met een nieuw bestuur en een nieuwe dirigent geeft Armonia alsnog een jubileumconcert en krabbelt ze langzaam op. Het eerste teken daarvan is de eerste prijs die Armonia behaalt op een concours in Wijchen (1972). Eind 1973 reist het orkest naar een concours in Millingen aan de Rijn. Daar wint het opnieuw de eerste prijs, waardoor het terugkeert in de Vaandelafdeling.

Armonia repeteert voor het concours in Wijchen in de hal van de Stork Pompenfabriek op 10 november 1972 (bron: Archief Gerard Löbker).

Bestuur en dirigent halen de krant naar aanleiding van Armonia’s prestaties op het concours in Wijchen (bron: Tubantia, 06-11-1972).

Bericht over de benoeming van een nieuw bestuur en een nieuwe dirigent voor Armonia (bron: de Hengelosche Fabrieksbode, 01-03-1972).

Het jeugdorkest trekt erop uit

Voor het jeugdorkest wordt in juni 1973 voor het eerst een weekend georganiseerd, in Hellendoorn. Het is de bedoeling ‘de onderlinge band tussen de leden te verstevigen en te komen tot een echt verenigingsleven,’ aldus het jaarverslag. De jeugdleden overnachten in tenten, musiceren in de open wei en voetballen ‘alsof er nooit iets anders gedaan is.’ Ook neemt het jeugdorkest deel aan het eerste federatieve concours voor jeugdorkesten in Zeist (1973). Het jaar daarop trekt het jeugdorkest naar Brecklenkamp voor een weekend vol spelletjes en muziek (1974). Klaarblijkelijk krijgt ook de jeugd van Armonia de smaak van het reizen te pakken. Met de vorming van het Twents Jeugd Harmonie Orkest (1974) gaat de jeugd een heel eigen plaats innemen binnen de muziekvereniging. Het bedrijfsorkest van Stork is voorgoed verleden tijd.

Het jeugdorkest tijdens het kampeerweekend in Hellendoorn (1973).