Van Vereenigingsgebouw naar verenigingsgebouw
Een overzicht van de repetitielocaties van Armonia
Tijdlijn:
- 1896 Vereenigingsgebouw Stork
- 1898 Muziekkoepel in tuin van Vereenigingsgebouw
- 1915 Diverse locaties, o.a. Storkfabrieken, Dikkersfabriek, café Beltman
- 1925 Repetitielokaal in tuin van Vereenigingsgebouw
- 1945 Huishoudschool C.T. Storkschool
- 1949 Repetitielokaal in tuin van Vereenigingsgebouw
- 1959 Repetitielokaal bij Ontvangstcentrum Stork in voormalige Timexhal; proefrepetities op diverse locaties, o.a. Stork Pompenfabriek, Vereenigingsgebouw
- 1983 Voormalige H. Hildegrimschool
- 1984 To Odeion in voormalige kleuterschool Sint Janneke
- 1999 (tot heden) Verenigingsgebouw De Klankkast in voormalige Koningin Emmaschool
- 2021 (tijdelijk) Tent bij Campus Business Center, uitwijkadres tijdens corona lockdown
Vereenigingsgebouw
Armonia dankt haar oprichting aan C.T. Stork. Hij schenkt het Vereenigingsgebouw aan de Berfloweg 1 in 1893 aan zijn personeel ter gelegenheid van het 25-jarig jubileum van de machinefabriek. Vereenigingsgebouw met dubbel-e, want zo is de schrijfwijze in die tijd. Het gebouw dient als centrale plek, in de nabijheid van de fabriek, voor alle verenigingen, vergaderingen en andere activiteiten van het personeel. Het biedt ruimte aan een tekenschool, kookschool, bewaarschool (voorloper van de kleuterschool), gymnastiekvereniging, bibliotheek, café en podiumzaal. Daar hoort volgens C.T. Stork ook een eigen muziekvereniging bij. De eerste jaren repeteert het bedrijfsorkest in het Vereenigingsgebouw. Het treedt er ook op bij allerlei gelegenheden van de firma. In 1898 schenkt D.W. Stork, zoon van C.T. Stork en voorzitter van de Vereeniging tot Belangenbehartiging van het Personeel der Machinefabriek, het personeel een muziekkoepel in de tuin van het Vereenigingsgebouw. Deze ‘tent’ wordt door Armonia op 10 juli 1898 ingewijd. Vanaf dat moment volgen er vele concerten in de buitenlucht.
Dat niet elke ruimte in het Vereenigingsgebouw even geschikt is voor de orkestrepetities, blijkt uit de notulen van de jaarvergadering van 20 oktober 1906: ‘A.H. Zorn vraagt of het niet mogelijk zoude zijn, niet langer daar boven te repeteren, aangezien het daar zomers veel te warm is. Den heer Hofstede zegt hiermede eens met de heeren Stork over te zullen spreken.’
Stork, Dikkers en Beltman
Het Vereenigingsgebouw is goed bezet, mede doordat de directie van Stork het ook openstelt voor de Hengelose gemeenschap. Hierdoor vervult het gebouw een belangrijke rol in de ontwikkeling van het sociale en culturele leven van de stad. Het heeft echter tot gevolg dat Armonia regelmatig moet uitwijken naar andere locaties voor haar repetities. In het jaarverslag van 1917 staat een opsomming van alle ruimten die (tot ongenoegen van de orkestleden) tot dan toe zijn aangedaan: ‘Eerst het gebouw, toen het lokaal boven den Portier, Wachtkamer K.W.F., Modelzolder G.D. & Co., Kantoor G.D. & Co., Café Beltman, Vereenigingsgebouw, boven den Portier, toen een der lokalen van het Kantoor der Machinefabriek en nu weer het Vereenigingsgebouw. Voor hoe lang?’
Het ‘lokaal boven den Portier’ bevindt zich op de bovenverdieping van het Portiershuis aan de Industriestraat. Met K.W.F. wordt de Koninklijke Weefgoederenfabriek C.T. Stork & Co. bedoeld. Deze weverij staat aanvankelijk aan de Spoorstraat maar wordt tijdens bombardementen in 1944 verwoest en na de Tweede Wereldoorlog herbouwd op wat we nu kennen als het ‘Seahorse terrein’. G.D. zijn de initialen van Gerhard Dikkers, een schoonzoon van C.T. Stork, die in zijn appendagefabriek aan de Industriestraat en het Esrein onderdelen voor de stoomketels van Stork produceert. Ook deze fabriek wordt in de oorlog verwoest en herrijst in de wederopbouwjaren als het ‘Dikkers-complex’ op dezelfde plek.
Café Beltman ligt aan de Anninksweg 7. In de gevel zit een witte steen met de tekst ‘1 Nov. 1895 G.J.B.’, de initialen van de eerste uitbater G.J. Beltman. Het café wordt door zijn opvolgers omgedoopt tot café-restaurant Anninkshook en uiteindelijk in 1995 tegelijk met het ernaast gelegen belastingkantoor gesloopt.
Repetitielokaal
Weer is het D.W. Stork die zijn personeel tegemoetkomt door te zorgen voor een nieuw repetitielokaal in de tuin van het Vereenigingsgebouw. Het jaarverslag van 1925 vermeldt: ‘Vrijdag 11 Dec. werd het nieuwe repetitielokaal geopend. Wij begonnen met een marsch, waarna Storks Mannenkoor eenige liederen ten beste gaf. Hierna begon de Weledele heer D.W. Stork als voorzitter der Vereeniging tot behartiging der belangen v/h personeel zijn openingsrede met de opmerking dat de muziek en de zang hier goed tot zijn recht kwam. Spreker had bij zijn 70e verjaardag zooveel blijken van belangstelling ondervonden dat hij gemeend had zijn dank te moeten uitdrukken door het geven van een geschenk aan een onzer instellingen. Toen is besloten tot het bouwen van dit lokaal. Spreker hoopte dat de vereenigingen er veel genot van zullen mogen hebben en zich er met vreugde en succes zullen wijden aan de schoone harmonie, welke in het vereenigingsleven zulk een groote factor is. Hiermede verklaarde spreker het gebouwtje voor geopend.’ Armonia deelt het repetitielokaal met Storks Mannenkoor. Samen bieden ze de Vereeniging tot behartiging enz. een groot portret in lijst van de heer D.W. Stork aan, dat een ereplaats in het gebouwtje krijgt.
C.T. Storkschool
Na de inval van het Duitse leger op 10 mei 1940 en het bombardement op Hengelo op 24 juni van dat jaar, komt er een tijd lang niets van repeteren. Armonia viert haar 45-jarig jubileum op 12 juli 1941 sober met een tuinconcert in de muziektent bij het Vereenigingsgebouw. Daarna is er een bijeenkomst in het gebouw met (ondanks de oorlog) koffie en gebak. Als het merendeel van de leden zijn lidmaatschap in het voorjaar van 1942 opzegt uit protest tegen de Duitse bezetter, gaat het repetitielokaal in de Vereenigingstuin op slot. Tegen het eind van de Tweede Wereldoorlog worden de repetities weer opgestart, voorlopig in de C.T. Storkschool aan de Julianalaan 9. Het repetitielokaal doet namelijk tijdelijk dienst als kantoorruimte sinds een aantal fabriekspanden in de oorlog is verwoest. De C.T. Storkschool is in 1928 in opdracht van Stork gebouwd als school voor nijverheid- en huishoudonderwijs voor meisjes. Tegenwoordig is het TIO College voor opleidingen in hotel- en eventmanagement, toerisme en marketing er gehuisvest. Op de bovenverdieping van het gebouw bevindt zich een zaal waar Armonia voldoende ruimte heeft om te repeteren.
Timexhal annex Ontvangstcentrum
In 1949 keert het orkest terug naar het repetitielokaal in de Vereenigingstuin. Oud-Storkwerknemer Gerard Löbker, die zich heeft verdiept in de geschiedenis van de fabriek, legt uit: ‘Het repetitielokaal werd in 1960 gesloopt vanwege de bouw van het nieuwe fysisch laboratorium op die plek.’ Armonia moet daarom al in 1959 uitwijken naar het Ontvangstcentrum Stork. ‘Dat gebouw was onderdeel van Timex, een fabriek die katoenvodden (of ‘plodden’) verwerkte en ook wel de “Plodd’nfebriek” werd genoemd,’ aldus Löbker. Na de sluiting van Timex in 1958, neemt Stork het fabrieksterrein aan de Parallelweg LS 4 met alle panden over. Het kantoor wordt door Stork verbouwd tot ontvangst- en expositieruimte. In een van de Timexhallen direct aansluitend aan het Ontvangstcentrum wordt een nieuw repetitielokaal voor Armonia ingericht, te bereiken via de tuin van het Vereenigingsgebouw.
De oude muziekkoepel die naast het Ontvangstcentrum in de tuin van het Vereenigingsgebouw staat, wordt zonder daar veel ruchtbaarheid aan te geven in de loop van 1961 gesloopt. ‘Omdat hij niet meer aan zijn doel beantwoordde,’ meldt de Hengelosche Fabrieksbode. Bij De Houtmaat staat een nabootsing van deze koepel, in de jaren negentig gebouwd door een aantal Tuindorpers die zich de Karel Müller- groep noemden (dat was de architect van Tuindorp ‘t Lansink). De nagebootste koepel is een tijd lang bij de kunstmarkt en wijkfeesten gebruikt en uiteindelijk naar De Houtmaat verplaatst. Van de oorspronkelijke muziekkoepel bij het Vereenigingsgebouw is niets overgebleven.
Tijdelijke locaties
Nadat Armonia is losgekoppeld van Stork, blijft de muziekvereniging haar repetitieruimte nog jarenlang huren van de fabriek. ‘In de loop van 1982 gaf de gemeente Hengelo echter te kennen het Timexterrein voor woningbouw te willen gaan gebruiken,’ vertelt Löbker. ‘Op zaterdag 5 maart 1983 ging de “beuk” in het Ontvangstcentrum. Het repetitielokaal van Armonia in de Timexhal was toen al afgebroken.’ Armonia zwerft van de ene tijdelijke plek naar de andere. In 1983 bereikt het bestuur van Armonia overeenstemming met de Stichting Buitenlandse Werknemers Twente over de huur van de filmzaal van het trefcentrum voor buitenlandse werknemers als repetitieruimte. ‘Hiermee is een einde gekomen aan de periode van “dakloosheid” waarmee onze vereniging is geconfronteerd […]’, schrijft de secretaris in het jaarverslag. ‘Het voormalige ontvangstcentrum van Stork, waar Armonia ruim 25 jaar zijn domicilie had, is begin dit jaar met de grond gelijk gemaakt. Dank aan al diegenen die mee hebben geholpen met de veiligstelling van de eigendommen van Armonia.’
Hildegrimschool
Het trefcentrum is gevestigd in de voormalige rooms-katholieke jongensschool, de H. Hildegrimschool, aan de Willem de Clercqstraat 15 in Tuindorp. Van 1967 tot 1971 huisvestte dit pand het jongerencentrum Fashion, een hippiecentrum dat de pers haalde vanwege een nooit opgeloste moordzaak… De Hengelose journalist en historicus Marco Krijnsen schreef er zelfs een boek over: ‘Jatti, moord in het Paradiso van het Oosten’. Een grote brand legde eind 1971 de rechtervleugel van het gebouw in de as. Sinds 1989 is in de gymzaal van de voormalige jongensschool een moskee gevestigd. In 2021 wordt het gedeelte waarin Armonia gehuisvest was, gesloopt ten behoeve van de uitbreiding van de moskee met een koepel en een 25 meter hoge minaret.
Het aanvankelijke enthousiasme van de orkestleden over de nieuwe repetitielocatie aan de Willem de Clercqstraat luwt snel: doordat de filmzaal zich op de bovenverdieping van het gebouw bevindt, blijkt het erg onhandig om voor elke repetitie de benodigde spullen de trap op te moeten slepen. En dus gaat Armonia opnieuw op zoek naar een geschikte plek om te repeteren.
Kleuterschool Sint Janneke
Johan van Dijk, op dat moment voorzitter van de vereniging, vindt een oplossing: ‘De kleuterschool Sint Janneke in Veldwijk kwam leeg te staan en we konden het gebouw aan de Athenestraat 5 van de gemeente huren.’ De secretaris noteert: ‘Zaterdagmiddag 18 februari kwam met veel tamtam van de Bloasbuul’n Zijne Doorluchtigheid Prins Gerard I (Neurink) van de Windbuul’n zijn opwachting maken bij het nieuwe repetitielokaal van Armonia. Hier gaf hij met zijn gevolg de eerste aanzet tot de verbouwing, door met zijn staf een (papieren) muur te doorbreken, die voor de ingang was bevestigd. Met het voorlezen van een proclamatie en een polonaise met zijn gevolg door de diverse zalen, werd ons repetitielokaal op deze ludieke wijze in bezit genomen.’ De SWB breidt de middenzaal naar achteren uit, zodat er een grote repetitieruimte ontstaat. Ook leden en andere vrijwilligers spannen zich in om het schooltje geschikt te maken voor de muziekvereniging. Ze zorgen ervoor dat het een mooie barruimte krijgt. Op 18 september 1984 vindt de officiële opening van Armonia’s nieuwe onderkomen plaats.
Het clubhuis krijgt de naam ‘To Odeion’, wat in het oud-Grieks ‘overdekt theater’ betekent. De naam wordt bedacht door Johan Smienk, naar aanleiding van een prijsvraag. Hij laat zich daarbij inspireren door de straatnamen in de buurt die verwijzen naar de Griekse oudheid. Een opvallend detail is het bassin dat de Pinkstergemeente, die het gebouw ook als onderkomen heeft, voor het doopsel in de vloer heeft laten inbouwen. Verder maakt de Hengelose Opera- en Operettevereniging (HOOV) als onderhuurder gebruik van de repetitieruimte én de barruimte. Van Dijk: ‘Corrie Smienk en Ria van Dijk draaiden de bardiensten, die de vereniging veel geld opleverden. En naast het pand stond een grote zeecontainer voor oud papier, wat ook voor de nodige saldoaanvulling zorgde.’
Het pand aan de Athenestraat wordt na een aantal jaren te klein voor de groeiende vereniging. Het bestuur gaat met de gemeente in gesprek over de mogelijkheid om het gebouw uit te breiden. De gemeente geeft er echter geen toestemming voor. Sterker nog, in oktober 1992 ontvangt Armonia het bericht dat de huur per 1 maart 1993 wordt opgezegd. De aanleiding hiervoor zijn de herinrichtingsplannen voor de wijk. To Odeion moet plaatsmaken voor nieuwe woningen, terwijl de naastgelegen basisschool Paus Joannes XXIII wordt omgebouwd tot woon-zorgproject ‘De Tandem’ voor jongvolwassenen met een beperking.
Om niet telkens opnieuw te hoeven verhuizen, stelt het bestuur de leden voor een nieuw onderkomen te kopen. De leden stemmen ermee in. De zoektocht naar een eigen repetitieruimte zal echter nog jaren duren. Intussen gaan de voorbereidingen voor het jaarlijkse theaterconcert gewoon door. In mei 1993 voert Armonia de opera Hans en Grietje twee keer op voor een uitverkochte schouwburgzaal.
Sloop van To Odeion in drie dagen tijd in december 2000
Emmaschool
Uiteindelijk slaagt Armonia erin om in 1998 de voormalige Koningin Emmaschool aan de Weusthagstraat 1 te kopen. Er is een grondige verbouwing nodig, maar daarna beschikt Armonia met De Klankkast niet alleen over een plek waar haar orkesten kunnen repeteren, maar ook over voldoende ruimte voor de vele andere verenigingsactiviteiten. En zo eindigt de reis van Armonia langs fabriekslokalen, café’s en leegstaande schoolpanden tenslotte in een eigen verenigingsgebouw. Met één ‘e’ welteverstaan.
Verenigingsgebouw De Klankkast na verbouwing van de voormalige Koningin Emmaschool (1999)
Addendum tent
Vanwege de coronapandemie is het de vereniging in 2020-2021 maanden lang niet toegestaan in De Klankkast te repeteren. Als de maatregelen iets worden versoepeld, ziet voorzitter Manon Jonquière een kans. Met inzet van vrijwilligers verrijst op 8 april 2021 op de parkeerplaats van het Campus Business Center, een bedrijventerrein langs de A1, een grote tent. ‘Repeteren gebeurt alleen nog online’, legt Jonquière in de Twentsche Courant Tubantia van 10 april 2021 uit. ‘Maar dat is, zeker voor de jongere leden, toch een beetje surrogaat. Niets motiveert beter dan samen muziek maken.’ Omdat de tent aan de zijkanten grotendeels open moet blijven, verwacht ze dat het best koud kan worden. ‘Maar desnoods houden we de jas wel aan en nemen we wasknijpers mee om de muziek vast te zetten op de standaard.’
Dat het op 9 april 2021 koud is, kan Frederique Metternich beamen. Samen met Tom van Hoogmoed en Anita de Groot leidt ze de eerste ‘tentrepetitie’ van ASTOR en ALLO in goede banen. Ook zien de drie erop toe dat iedereen zich aan de coronamaatregelen houdt. Metternich is blij als ze na drie uur in de buitenlucht eindelijk naar huis kan. ‘Maar dit is wel typisch Armonia,’ glundert ze, ‘dat we denken in mogelijkheden.’
Voor ALLO-dirigent Vera Kortekaas is het de eerste keer dat ze voor ‘haar’ orkest staat. Ze is in januari gestart en heeft tot nu toe de muziek alleen nog maar met kleine groepjes online kunnen doornemen. Aan de enthousiaste reacties van de kinderen te horen, bevalt het samen repeteren goed. En ook de ouders genieten mee: verspreid over de parkeerplaats hoor je ze zachtjes meeneuriën met de muziek…
Nieuwsbericht ‘Despacito langs de A1: Muziekvereniging Armonia repeteert in tent langs de snelweg’ op RTV Oost van 8 mei 2021.